پسران و مردان جوان روایت می‌کنند؛ چرا مَتَلک می‌گوییم؟

متلک چیست؟ یک حرف طنز و کنایی یا یک واژه و جمله‌ی آزارنده؟ بد نیست به‌جای تعبیر و تفسیر شخصی، سری به فرهنگ لغات زبان فارسی بزنیم:
متلک، متل خرد. متل کوچک. حرف مفت. لغز. عیب‌جویی. طعن. بیغاره. متلک گفتن؛ قصه‌های کوتاه گفتن کودکان را. لغاز خواندن (یادداشت به‌خط مرحوم دهخدا)
دری وری. کلفت. حرف برخورنده. شوخی و مزاح. کلفت بار کسی کردن؛ عیب‌های کسی را به رخش کشیدن و به زبان شوخی یا جدی او را آزردن. (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال‌زاده)

با این اوصاف به‌نظر می‌رسد متلک هر دو معنی را شامل می‌شود ولی بار منفی آن بیشتر است. وقتی این واژه را به کار می‌بریم، اولین تصویر کوچه و خیابان و شنیدن واژه‌هایی از دهان مردان، خطاب به زنان رهگذر خواهد بود؛ منظری که برای هیچ‌کس ناآشنا نیست. در واقع متلک گفتن به یک رفتار معمول در جامعه‌ی ما تبدیل شده است و کسی از مشاهده‌اش تعجب نمی‌کند، هرچند واکنش به آن، به خیلی چیزها بستگی دارد. از نوع کلمه و جمله‌ای که به کار می‌رود، لحن گوینده، موضوع، مکان و شرایط تا کسی که مخاطب قرار می‌گیرد. 

بیشتر گزارش‌ها و مطالبی که به این رفتار پرداخته‌اند و دخترها و در واقع مخاطبان متلک درباره‌اش حرف زده‌اند، ما نیز در دو گزارش متلک و آزار خیابانی را از نگاه زنان و کارشناسان بررسی کردیم. این بار سراغ پسرها رفته و از آن‌ها پرسیده‌ایم چرا متلک می‌گویند و از این کار چه هدفی دارند؟ آیا فکر می‌کنند متلک گفتن می‌تواند آزارنده باشد؟ چه شرایطی باعث می‌شود پسرها به این رفتار گرایش پیدا کنند؟ نکته‌ی جالب توجه این است که از نظر بسیاری از پسرها متلک گفتن نوعی تلاش برای ایجاد ارتباط (حتی سطحی) با جنس مخالف است.

متلک گفتن حال میده!

چند پسر جوان در پارک اندیشه مشغول کارت‌بازی بودند. هم‌سن و سال و تحصیل‌کرده به نظر می‌رسیدند. قرار شد دست بازی‌شان تمام شود و سوال‌ها را جواب بدهند، شوخی و حرف‌هایشان حین بازی با یکدیگر، در حیطه‌ی عرف بود و حضور در جمع‌شان راحت. دست تمام‌‌نشدنی به نظر می‌آمد و بازی را قطع کردند. همه در واکنش به سوال‌ها خندیدند، شوخی کردند و هیچ‌کدام از جواب دادن طفره نرفتند.

محمدرضا، ۲۴ ساله و دانشجوی کارشناسی ارشد رشته‌ی برق است. او متلک را روشی برای شروع گفت‌وگو و ارتباط با دخترها می‌داند ولی می‌گوید لزوما به نتیجه هم نمی‌رسد: «خیلی دوستامون متلک گفتن و همون‌جا تموم شده ولی مسلما همین کار هم وقتی به مرز فحش و بد و بیراه برسه، حتما آزار داره.» به نظر محمدرضا شبکه‌های اجتماعی می‌توانند برای ارتباط با جنس مخالف استفاده شوند ولی متلک گفتن کم میشه، تموم نمیشه!»

مهرداد هم از متلک گفتن به‌عنوان روشی برای گرفتن توجه جنس مخالف استفاده می‌کند ولی اصرار ندارد توجه هر دختری را هم جلب کند و قبل از این‌که چیزی بگوید، شرایط را می‌سنجد: «مثلا از دور نیگا به دختر میکنی ببینی چطوریه؟ بداخلاقه؟ اخم کرده؟ ممکنه بهش بربخوره یا پایه هست که ادامه بده... اولش یه چیزی میگی، ببینی برخوردش چیه؟ شاید بخنده یا اونم یه چیزی بگه و تو هم ادامه میدی ولی اگه اخم کرد، جواب نداد یا تحویل نگرفت، ادامه نمیدی...» مهرداد معمولا به دخترهای تنها هم متلک نمی‌گوید چون نمی‌خواهد کسی را اذیت کند.

«خیلی حال میده! خوبه واقعا!» این تکیه کلام سالار است که با خنده و هیجان از متلک گفتن یا حتی جمله‌هایی که به دخترها می‌گوید، حرف می‌زند. پسری ساده و خوش‌خنده که برعکس تصور ما از چنین پسرهایی، نه رفتار بدی دارد، نه نگاه آزارنده و نه حتی بی‌ادبانه و هنجارشکن. هیجانش با سادگی کودکانه‌ای همراه است و می‌گوید: «خوش می‌گذره دیگه، هم ما می‌خندیم، هم دخترا، حرفی رد و بدل میشه، یه ارتباطی هم برقرار میشه که شاید بیشتر بشه» و باز هم: «خیلی حال میده» سالار هیچ‌وقت کلمه و جملات جنسی استفاده نمی‌کند چون به نظرش طبیعی‌ست در جواب فحش بشنود، تکیه کلام‌ها و متلک‌هایش دوره‌ای و تکراری هستند: «دوست بشیم؟ شماره میدی؟ دست تکون بده!»
سالار یادش نمی‌آید دختری در پاسخ به این حرف‌ها ناراحت شده باشد، می‌گوید بعضیا دست تکون میدن، بعضیا می‌خندن، بعضیا هم یه جوابی میدن و منم یه حرف دیگه می‌زنم و می‌خندیم.

رامین ۳۱ ساله و به قول بقیه بزرگ جمع است. او متلک را به دو دسته‌ی تفریحی و ناسزا تقسیم می‌کند، مثلا این‌که خانمی بد رانندگی کند و یک نفر بگوید: «برو پشت ماشین لباسشویی، توهین‌آمیز و یه‌جور فحشه.» رامین می‌گوید: «در جمع قرار گرفتن و تفریح بودن متلک جای خود ولی تقریبا توی وجود همه هست که دوست دارن با جنس مخالف ارتباط برقرار کنن. اگه طرف پایه باشه و یه حرفی پیش بیاد، ممکنه طولانی بشه و حتی دوست هم بشن، یا نه، اون طرف خوشش نمیاد و رد میشه یا حتی دو تا فحش میده و میرن پی کارشون.» خودش این تجربه را داشته که متلک گفتن به رابطه‌ای کوتاه در حد چند بار بیرون رفتن منتهی شود.
به نظر رامین متلک گفتن وقتی بیش از حد ادامه پیدا کند، حتما آزار است، حتی اگر شوخی و طنز باشد.
 

در مسیر از سه پسر جوان که به نظر می‌آمد کارگر باشند، خواستم به پرسش‌ها جواب بدهند. یکی‌شان با جواب نه مسافت زیادی فاصله گرفت، دیگری به‌شدت خجالت‌زده و معذب ماند و نفر سوم که می‌خواست پاسخ بدهد، تلفنش زنگ خورد و او هم منصرف شد.

متلک نمیگم ولی مشکلی با گوینده‌ها ندارم!

احمد ۳۷ ساله، متأهل و کارمند است، جزو مردان شوخ‌طبعی که در پاسخ پرسش اول می‌گوید: «معلومه چرا؟ پسرا متلک میگن چون دوست دارن!» و درمورد خودش ادامه می‌دهد: «من هم در عنفوان نوجوانی چندتایی پروندم و چراییش هم معلومه دیگه اقتضای سن و جو دوستان و شرایط اون زمان بود.»
او ایجاد رابطه پس از متلک را ممکن می‌داند ولی تجربه‌ی خودش موفق نبوده است: «توی همون سن و سال به دختری متلکی گفتم،  شماره‌ هم دادم که به قرار هم ختم شد ولی مامانم سرقرار دستگیرم کرد.»
احمد غیر از کلمات رکیک و حرف‌های جنسی، جملات بی‌ادبانه را هم آزار می‌داند و از دایره‌ی متلک خارج می‌کند. در آخر هم دوباره با همان لحن طنز خودش می‌گوید: «اگه متلک جنسی و بی‌ادبانه نباشه و برعکس بامزه باشه و لبخندی بر لب طرف بیاره ثواب هم داره!»
 

آرمان ۴۳ ساله و گرافیست است، او نظر نسبتا متفاوتی دارد و متلک گفتن را به احساس ضعف مردان برابر همدیگر مرتبط می‌داند: «چون زنها دوست دارن فقط با مردای مشهور، پولدار، خوش‌قیافه و باکلاس با ماشینهای عموما گرون باشن و به کافه و رستوران‌های خوب برن و در همه موارد خوب براشون خرج بشه. در نتیجه تقسیم ثروت به‌طور عادلانه‌ای برای مردها صورت نمیگیره و یه مرد مفلوک بیچاره میبینه اصلن مورد توجه جنس مخالفش نیست و به جاش از این روش استفاده می‌کنه. نتیجه اینه که حرص میخوره و حتی متلک‌های رکیک میگه. اگر دقت کنی عموما مردهایی که کلاس پایینی دارن و در سطح خوب جامعه نیستن و توی روابطشون عقیم موندن، متلک میگن.»

آرمان همیشه رابطه‌ی دوستانه و محترمانه‌ای‌ با دخترها دارد، متلک نمی‌گوید و حتی در یک دوره‌ی سنی که شیطنتش بیشتر بوده، به قول خودش آن‌قدر عقلش می‌رسیده است که چنین کاری نکند.
با این حال او هم به‌نوعی متلک را روشی برای ارتباط می‌بیند که می‌گوید: «خودم هیچ‌وقت متلک نگفتم ولی مشکلی با کسانی که متلک می‌گن ندارم چون درکشون می‌کنم. من در حد خودم نمیبینم که بخوام متلک بگم و از طرفی هر وقت خواستم با کسی رابطه داشته باشم، نیازی نبوده که از چنین روشی استفاده کنم.» به نظر آرمان اگر متلک طنز باشد احتمال ایجاد ارتباط هست و البته بستگی به دختر، شخصیت و روحیاتش دارد ولی اگر متلک رکیک و خیلی جنسی و با اشاره مستقیم باشه، حتما نوعی آزاره.
 

جمیل ۵۳ ساله و کارمند است. فرهنگ غلط و نادانی بعضی افراد را دلیل متلک گفتن می‌داند و درمورد خودش هم می گوید: «بله، حتما من هم در دوران جاهلیت متلکه گفته‌ام.» به نظر او که فرزند نوجوانی دارد اگر طرف مقابل متلک‌پذیر! باشه این رفتار می‌تواند به رابطه منتهی شود و  هر حرف توهین‌آمیزی را در حیطه‌ی آزار می‌داند.
 

پدرام ۲۶ ساله و عکاس است، دلیل متلک نگفتنش در نوجوانی و بزرگسالی متفاوتند: «قبلا خجالتی بودم و متلک نمی‌گفتم ولی الان هم که نیستم، نمیگم، مگه مریضم؟! اصلا چرا باید متلک بندازم؟ دلیلی ندارم.» با خنده اضافه می‌کند: «تجربه میگه با مودب بودن هم کار پیش میره! این همه گزینه، چرا خیابون و پارک؟»

با متلک گفتن به همدیگر ثابت می‌کنند که مرد شده‌اند!

محسن ۳۷ ساله، متأهل و دکترای آی‌تی و سال‌هاست خارج از ایران زندگی می‌کند و نگاهی تحلیل‌گر به متلک دارد: «اگر آدم‌ها رو تعین شرایط و ساختارهای اجتماعی بدونیم، رفتارهاشون کمتر کاملا آگاهانه‌ تلقی می‌شند و بیشتر بازتولید عادت بین‌الاذهانی و اجتماعی می‌شه. بنابراین در جامعه‌ای که جنس مرد دست بالا رو در روابط قدرت داره بسیاری از مردها با گفتن متلک در واقع اعمال قدرت می‌کنند. احتمالا این عادت بین‌الاذهانی رو اغلب مردها با دیدن در جامعه و همین‌طور شنیدن از دوستانشون درونی می‌کنند بنابراین جواب بله است و جمع دوستان این رفتار را تشدید می‌کند.»
تجربه‌ی مستقیم خودش این است که «از دوره‌ی جوانی که معتقد به برابری جایگاه زن و مرد شدم، هیچ‌وقت نخواستم که متلک بگم اما در زمان نوجوانی شاید چون کمرو و خجالتی بودم و اعتماد به‌نفس قدرت‌ورزی نداشتم، متلک نمی‌گفتم.» محسن برعکس دیگران بعید می‌داند که متلک گفتن به دوستی و رابطه‌ی بلندمدت منتهی شود.

او واکنش زنان و دختران به متلک را در حیطه‌ی قدرت می‌بیند و می‌گوید: «برای مثال اگه دختری به پسر متلک بگه (که اخیرا توی ایران هم پیش میاد) احتمالا چون پسر هم‌چنان در ناخودآگاه خودش رو در موضع قدرت می‌بینه، آزرده نمی‌شه. یا دخترهای ایرانی که در خارج از کشور بزرگ شدند رو دیدم که به ایران سفر کردند و دفعات اول که متلک شنیدند، فکر کردند که بامزه و جالبه اما به‌تدریج که تکرار شده و زمینه‌ی اجتماعی بیشتر براشون ملموس شده آزاردهنده بوده.»

سامان ۳۸ ساله، مهندس و مجرد است، او فکر می‌کند: «بعضی پسرها برای جلب توجه جنس مخالف باید از هر روشی استفاده می‌کنن تا دیده بشن و اون قدر دور و برشون چنین رفتاری رو دیدن که فکر میکنن باید حتما انجامش بدن مخصوصا اگه بخوان بین دوستانشون به عنوان یه مرد پذیرفته بشن... این موضوع درباره‌ی فحش دادن هم صادقه.»
او به همین دلایل حضور در جمع دوستان را عاملی برای بیشتر شدن این رفتار بین پسرها می‌داند. خودش هیچ‌وقت متلک نگفته حتی در نوجوانی و زمانی که هنوز چنین نگاهی به موضوع نداشته است. می‌گوید: «توی اون سن خجالت میکشیدم و فکر می‌کردم متلک گفتن کار بی‌کلاسیه. برخورد دوستانم رو هم دیده بودم و برعکس اونا می‌ترسیدم که دختر اعتراض کنه و توی خیابون سر و صدا بشه. همین باعث شد از جمع دوستام حذف بشم»
سامان همین مسئله را عاملی برای کنار گذاشته شدن از جمع در آن سن و آن دوران می‌داند ولی معتقد است: «در کشورهایی مثل ایران متلک گفتن میتونه منجر به رابطه بشه. یادش می‌آید خیلی از دخترها از متلک‌های بامزه خوششون میومد، سر صحبت رو باز میکردن و با پس دوست میشدن.» به نظر سامان اگر متلک گفتن از حدی بگذرد، قطعا آزار کلامی‌ست، مثل مسخره کردن قیافه و بدن دختر باشد.